Năm 2023 là một năm đầy thăng trầm của thị trường tiền mã hoá cả về tin tức, giá cả và hoạt động on-chain. Trong bài viết này, mời độc giả cùng Coin68 nhìn lại toàn cảnh thị trường từ sự kiện "black swan" của USDC, các lần USDT depeg, những hình thức scam đầy tinh vi, những lúc thị trường ảm đạm rồi bùng nổ với nhiều sự kiện airdrop và nhiều layer-2 mainnet.
Top 10 sự kiện on-chain năm 2023
1. USDC Depeg
Đầu tháng 3 năm 2023 chứng kiến sự kiện sụp đổ của ba ngân hàng trong cùng một tuần là Silicon Valley Bank (SVB), Silvergate Bank và Signature Bank. Đây có thể được coi là một sự kiện “black swan” của năm khi kéo theo nhiều hệ luỵ nhất là đối với sự việc đóng cửa của Silvergate và Signature vì cả hai đều là nhà cung cấp dịch vụ ngân hàng lớn nhất cho các doanh nghiệp tiền mã hoá tại Hoa Kỳ. Trong đó, SVB có nhiều công ty tiền mã hóa là đối tác, quan trọng nhất là Circle, đơn vị phát hành stablecoin USDC, có 3,3 tỷ USD gửi tại Silicon Valley Bank, chiếm khoảng 8% số tiền bảo chứng cho USDC.
Ngay sau khi Circle xác nhận thông tin 3,3 tỷ USD bị kẹt tại SVB vào ngày 10/3 thì ngay lập tức USDC bị mất giá trị so với USD và tệ nhất là ngày 11 tháng 3, giá trị của USDC đã giảm xuống còn 0,87 USD.
Biến động giá USDC tháng 3/2023. Nguồn: Coinmarketcap
Vấn đề này dẫn đến thời kỳ hỗn loạn của thị trường và nhiều nhà đầu tư lo sợ nên đã ồ ạt rút tiền từ các sàn giao dịch tập trung để phòng tránh trường hợp bị kẹt tài sản lại trên sàn giống như sự kiện xảy ra với FTX. Theo Chainalysis số tiền rút hàng giờ từ các sàn giao dịch tập trung tăng lên 1,2 tỷ USD vào ngày 11 tháng 3, đa số được chuyển để giao dịch tại trên sàn giao dịch phi tập trung (DEX).
Khối lượng giao dịch hàng ngày trên các DEX tăng đột biến vào ngày 11/03. Nguồn: Dune Analytics
Trong cơn hoảng loạn sáng 11/03, một nhà đầu tư đã swap 2 triệu USDC token 3Crv sang USDC, rồi đổi từ USDC sang USDT nhưng chỉ nhận lại được 0,05 USDT vì bị MEV kẹp giao dịch. Lý do là bởi giao dịch đã bị các MEV trên Ethereum phát hiện và front run.
Mặc dù vậy, nhà sáng lập DeFiLlama cho rằng lỗi xuất phát từ bên router giao dịch là KyberSwap khi đã chọn swap trên Uniswap v2, nơi thanh khoản kém, thay vì swap thông qua Curve.
2. Làn sóng memecoin đẩy phí gas lên cao
Vào giữa tháng 4 khi thị trường có sự hồi phục mạnh mẽ khi BTC tăng vọt từ 19.000 USD lên hơn 30.000 USD, kéo theo sự tăng trường của ETH và nhiều đồng altcoin khác. Khi mọi người hào hứng với khả năng có một "mùa altcoin" sau khoảng thời gian ảm đạm thì các đồng tiền memecoin bắt đầu thu hút sự chú ý.
Những năm trước memecoin nổi bật là DOGE và các đồng coin liên quan đến chó như SHIB, FLOKI,... thì lần này hai dự án dẫn đầu trend là Pepe the Frog (PEPE) và ArbDoge AI (AIDOGE). Nhưng cộng đồng crypto lại dồn sự chú ý đến Pepe the Frog (PEPE) - lấy cảm hứng từ một biểu tượng meme nổi tiếng trong cộng đồng crypto Twitter, là hình ảnh chú ếch xanh Pepe the Frog.
Chỉ sau 3 ngày ra mắt, giá PEPE đã tăng trưởng khủng lên tới 21.000%, ghi nhận khối lượng giao dịch lên đến 30 triệu USD và đạt mức vốn hoá lên đến 1,5 tỷ USD vào 6/5.
Vốn hoá PEPE sau 3 ngày list. Nguồn: Coinmarketcap
Làn sóng memecoin thu hút nhiều nhà đầu tư giao dịch trên các sàn DEX, nhất là trên hệ sinh thái Ethereum khi thu hút số lượng người dùng đáng kể từ năm 2021, kéo theo phí gas trung bình trên Ethereum vào 5/5 đã có lúc chạm mốc 155.8 gwei, chạm ngưỡng giá trị được thiết lập hồi tháng 05/2022.
Giá gas trung bình trên Ethereum trong 2023. Nguồn: Etherscan
Không chỉ Ethereum mà gas trên mạng lưới Bitcoin cũng tăng gấp 5 lần chỉ trong vòng 2 tuần do sự bùng nổ của các token BRC-20 kiểu Ethereum và Inscription - Ordinals.
Phí giao dịch trung bình trên Bitcoin trong 2023. Nguồn: CoinDesk
3. Làn sóng airdrop
Sau nhiều tháng chờ đợi, cộng đồng cũng nhận được tin vui khi dự án layer-2 Arbitrum công bố thông tin về ngày airdrop token riêng ARB vào ngày 16/3. Thời điểm snapshot airdrop là vào ngày 06/02/2023. Lượng ARB airdrop sẽ là 1,162 tỷ ARB và có hơn 620.000 địa chỉ ví đủ điều kiện nhận phần thưởng này.
Thống kê ARB airdrop. Nguồn: 0xroll trên Dune Analytics
Thực tế chỉ có 583.137 địa chỉ ví thực hiện claim phần thường, số còn lại sẽ được “sung" vào quỹ Arbitrum.
Thống kê ARB đã claim. Nguồn: 0xroll trên Dune Analytics
Nối tiếp Arbitrum, trong năm 2023 một loạt các dự án từ Layer-1, SocialFI đến các sản phẩm DEX cũng thông báo airdrop.
- Tháng 5: Sui blockchain layer-1 Sui cũng công bố triển khai mainnet và list token vào ngày 03/05 sau thời gian dài phát triển. Nhưng dự án lại không airdrop token mà mở bán launchpad trên các sàn OKX, Bybit và Kucoin và sau đó là Binance Launchpool, khiến cộng đồng không mấy hài lòng.
- Tháng 7: Thị trường sôi động khi đón nhận thông tin nền tảng Arkham Intelligence airdrop cho người dùng sớm vào ngày 18/7. Theo thống kê có hơn 47.000 ví tham gia nhận airdrop, với hơn tổng số tiền 16,4 triệu USD token ARKM được phân phối, trung bình mỗi ví nhận 522,5 token ARKM.
Ngày 24/07, cộng đồng tiếp tục nhận tin tốt khi dự án “quét võng mạc” Worldcoin mắt token WLD, có 90,000 người đủ điều kiện, phần lớn các ví nhận khoảng 25 token mỗi người.
-- Tháng 8: Binance thông báo launchpool cho hai dự án Sei và CyberConnect. Trước đó Sei hứa airdrop 1% cung cho người dùng sớm, nhưng con số này được cho “không đáng là bao". Còn CyberConnect đã mở bán token trên Coinlist vào tháng 5.
- Tháng 9: Celestia (TIA), dự án modular blockchain rất được mong chờ, thông báo triển khai token và airdrop cho người dùng sớm.
-- Tháng 11: Mở đầu tháng 11, dự án Pyth Network công bố airdrop cho cho hơn 75.000 ví. Một ngày sau đó sàn giao dịch Jupiter ra mắt token JUP và airdrop cho khoảng 950.000 người dùng. Nối tiếp "cơn hype" tren Solana, nền tảng hỗ trợ staking trên Solana Jito cũng cho ra mắt token JTO và dành 10% tổng cung để airdrop cho người dùng sớm.
4. USDT depeg 2 lần trong năm
Trong năm 2023, đã có đến hai lần mà đồng stablecoin hàng đầu thị trường là USDT mất peg. Lần đầu vào tháng 6 khi 3pool (USDT, USDC, DAI) trên Curve mất cân bằng do tỷ lệ USDT có lúc đạt 75%.
Các vụ depeg nghiêm trọng của stablecoin năm 2023. Nguồn: Kaiko
Nguyên nhân do có một địa chỉ ví rút 232 triệu USDT từ Bitfinex Hot Wallet từ tháng 3, rồi swap 130 triệu USDT sang USDC. Số tiền này sau đó được mang lên 3pool của Curve và swap USDT sang USDC.
Khối lượng chuyển đổi USDT lớn đã làm giảm giá trị của USDT xuống dưới mức 1 USD. Lợi dụng tình hình này, một số cá voi và tổ chức đã tiến hành giao dịch ăn chênh lệch giá và thu lợi nhuận.
Lần thứ 2, USDT tiếp tục gặp vấn đề bị depeg vào đầu tháng 8 chủ yếu do Curve bị hack, sau đó bị bán tháo trong các pool stablecoin trên Curve và Uniswap để chuyển sang các stablecoin khác, khiến cho USDT giật về 0,9976 USD và có giá trị dưới 1 USD trong khoảng hơn 1 tháng.
Vào thời điểm này, số dư USDT trong Curve 3pool tăng lên 59,3% còn USDC và DAI chỉ chiếm 20,7% và 20%. Trên Uniswap, trong pool USDT-USDC số dư USDT ở mức 103,12 triệu USD, trong khi USDC chỉ có 8,7 triệu USD.
5. Cơn sốt từ Layer-2 của Base cùng FUD xoay quanh token BALD, Friend.tech
Vào khoảng giữa tháng 7, dự án layer-2 Base do sàn crypto hàng đầu nước Mỹ là Coinbase phát triển, công bố mainnet. Dù chưa có cầu bridge nhưng vẫn thu hút đông đảo nhà đầu tư chuyển tiền qua smart contract, TVL theo đó cũng tăng vọt và số lượng ví ghi nhận hoạt động trên Base cũng tăng 15 lần.
TVL của Base từ lúc ra mắt vào tháng 8 đến tháng 12 năm 2023. Nguồn: DefiLlama
Sau khi Base công bố mainnet, một loạt các dự án memecoin và shitcoin cũng được phát triển trên layer-2 này. Đây cũng có thể là nguyên nhân thu hút nhiều người chuyển tiền qua Base và TVL tăng mạnh. Trong số đó có thể kể đến đồng memecoin BALD được giao dịch trên sàn DEX LeetSwap.
Tuy nhiên không lâu sau đó token BALD đã bị rút thanh khoản (rug pull) 2 lần trong vòng 3 giờ và sàn DEX LeetSwap cũng bị exploit, gây thiệt hại 630.000 USD.
Từ thời điểm tháng 2, giai đoạn testnet, Base đã liên kết với nhiều dự án tiền mã hóa. Cho đến khi công bố mainnet đã có hơn 100 ứng dụng phi tập trung (dapps) và các nhà cung cấp dịch vụ khác trong hệ sinh và mở ra sự kiện "Onchain Summer" kéo dài trong nhiều tuần nhằm giới thiệu dapps liên quan đến Base.
Cơn hype xoay quanh Layer-2 Base vẫn chưa dừng lại khi mạng xã hội friend.tech ra mắt và thu hút hơn 10.000 người dùng sau 2 ngày. Không chỉ vậy, friend.tech còn đưa ra mô hình điểm thưởng và hứa hẹn airdrop cho người dùng nên đã thu hút một lượng lớn người tham gia kể từ giữa tháng 8.
Với thông báo này, mạng lưới Base lại một lần nữa dậy sóng khi volume giao dịch và gas tăng mạnh. Lợi dụng thời điểm nay, ít nhất 121 Bot thực hiện việc giành hơn 21.841 friend.tech keys để thu lợi hơn 2,1 triệu USD.
6. Tỷ trọng Volume DEX/CEX
Dữ liệu giữa sàn giao dịch trung gian (CEX) và phi tập trung (DEX) trong năm 2023 cho thấy DEX đã có sự tăng trưởng về khối lượng giao dịch nổi bật từ khoảng tháng 3 đến tháng 5.
Tỉ lệ volume giao dịch spot DEX/CEX. Nguồn: The Block
Đây là khoảng thời gian có nhiều tin xấu làm ảnh hưởng đến tâm lý nắm giữ tài sản trên CEX của nhà đầu tư.
Tháng 3 xảy ra những biến động trong ngành tài chính truyền thống khi nhiều ngân hàng đối tác của các sàn crypto lớn sụp đổ, stablecoin thì bị mất peg và các nhà giao dịch liên tục rút tiền ra khỏi sàn CEX để phòng trường hợp xấu xảy ra. Thay vì giao dịch trên CEX, nhà đầu tư lựa chọn phương án giao dịch trên DEX khiến cho volume giao dịch trên các sàn phi tập trung giai đoạn này như Uniswap tăng vượt con số 49,2 tỷ USD của Coinbase.
Khoảng tháng 5 và 6, SEC tiến hành công bố danh sách nhiều đồng tiền mã hoá là chứng khoán, thực hiện các hành động đầu tiên kiện Binance, CZ và Coinbase, khiến cho thị trường rung lắc dữ dội và tài sản ồ ạt bị rút khỏi sàn. Đây cũng là thời điểm tỉ lệ volume spot DEX/CEX đạt đỉnh ở khoảng 22%.
Tuy nhiên, đến thời điểm tháng 11 năm 2023, DEX chỉ chiếm dưới 10% tổng khối lượng giao dịch so với CEX.
7. Ai nắm giữ nhiều BTC, ETH nhất
Tháng 9, Arkham Intelligence công bố 1.750 địa chỉ ví nắm giữ 16 tỷ USD Bitcoin của Grayscale,mỗi địa chỉ không nắm giữ quá 1.000 BTC, đưa tổ chức này lên vị trí thứ hai trong danh sách các tổ chức nắm giữ nhiều Bitcoin nhất thế giới.
Cụm ví BTC của Grayscale. Nguồn: Arkham Intelligence
Không chỉ vậy, Arkham Intelligence còn tìm được cụm 500 địa chỉ ví ETH của Grayscale dù tổ chức này đã cố ý che dấu vết on-chain bằng cách chia nhỏ 2,98 triệu ETH sang 500 địa chỉ ví khác nhau, với giá trị nắm giữ của mỗi ví đạt chỉ khoảng 30 triệu USD (tại thời điểm tháng 9).
Cụm ví ETH của Grayscale. Nguồn: Arkham Intelligence
Không lâu sau đó, Arkham tiếp tục công bố thành công trong việc gán nhãn hơn 36 triệu địa chỉ gửi và nắm giữ BTC liên quan đến Coinbase, nắm giữ khoảng 25 tỷ USD BTC, tương đương với khoảng 948.000 BTC, sở hữu gần 5% tổng cung cấp BTC. Với con số này Coinbase là tổ chức nắm giữ nhiều BTC nhất trên nền tảng truy vết on-chain này.
Ngoài ra, ví lạnh lớn nhất của Coinbase hiện đang giữ khoảng 10.000 BTC. Tuy nhiên số lượng có thể chưa dừng lại ở đó mà có khả năng hàng ngàn địa chỉ BTC vẫn chưa được xác định.
Cụm ví BTC của Coinbase. Nguồn: Arkham Intelligence
8. Các hình thức Tấn công phishing mới
Hình thức tấn công phishing trong thị trường tiền mã hoá ngày càng được các hacker sử dụng dưới nhiều hình thức tinh vi hơn nhầm đánh lừa sự cảnh giác của người dùng. Một trong số đó có hình thức mạo danh ví. Kẻ xấu sẽ khởi tạo một địa chỉ ví có những ký tự đầu và cuối giống với ví của nạn nhân, sau đó thực hiện các giao dịch gửi những đồng token có giá trị nhỏ vào đó để trà trộn. Sau này, khi nạn nhân muốn chuyển tiền ra ngoài, họ sẽ có thói quen copy địa chỉ trong các giao dịch cũ cho thuận tiện, và sẽ vô tình đụng phải địa chỉ mạo danh của scammer.
Với thủ thuật tinh vi này, nhiều nhà đầu tư không cảnh giác và dẫn đến thiệt hại lớn về tài sản có thể kể đến như:
- 20 triệu USD bị Tether đóng băng và được CZ cảnh báo trên X bắt nguồn từ hành vi mạo danh ví và lựa gạt nhà đầu tư.
- Florence Finance đã mất 1,45 triệu USD từ ví multi-sign Safe 0x26e cũng do tấn công phishing từ một địa chỉ mạo danh có các kí tự đầu và cuối gần giống ví cần giao dịch.
- Một địa chỉ contract của GnosisSafe 0xd36 mất 100.000 USDT do kích hoạt nhầm vào địa chỉ độc hại.
- Scam Sniffer thông báo vào ngày 3/12 khi kẻ tấn công lấy cắp hơn 2 triệu USD từ người dùng ví Safe Wallet.
Ngoài ra, nhiều tổ chức và cá voi cũng bị gặp phải tình trạng bị tấn công qua nhiều hình thức khác như:
- Cá voi bị cuỗm mất 24 triệu USD do bất cẩn truy cập vào một trang web tiền mã hoá có chứa liên kết phishing và trong lúc kí giao dịch đã bất cẩn bị kẻ lừa đảo rút mất một lượng lớn tài sản.
- Kẻ lừa đảo đã tạo ra một trang web mạo danh Snapshot và gắn liên kết lừa đảo trong cuộc bỏ phiếu tham gia staking token gSTG đã gây ra tổn thất khoảng 43.000 USD.
- Mạo danh trang web Xai, nhằm thu thập trái phép ETH từ người dùng. Thiệt hại ước tính khoảng 374 ETH, trị giá gần 845.800 USD.
- Cả Velodrome và Aerodrome bị tấn công front-end với số tiền thất thoát ban đầu là hơn 70.000 USD,...
9. Điểm lặng nhất của thị trường
Có thể nói giai đoạn tháng 9 là thời điểm ảm đạm nhất của thị trường trong năm 2023 volume giao dịch ETH và BTC gần như chạm đáy cho đến gần cuối tháng 10. Tháng 9 không có nhiều sự kiện hay trend mới nổi lên để thu hút giao dịch BTC và ETH.
Volume giao dịch BTC và ETH năm 2023. Nguồn: The Block
Volume toàn thị trường giảm dẫn đến các chỉ số khác liên quan cũng không mấy khả quan. Doanh thu của thợ đào Bitcoin (BTC) còn lượng ETH được stake trong tháng 9 đã giảm 11,2%. Thị phần volume spot của các sàn giao dịch tập trung cũng bị ảnh hưởng. Cụ thể, Binance giảm từ 73,4% về 69,3% trong khoảng thời gian này.
Khối lượng giao dịch stablecoin giảm 10,7% đạt 465,2 tỷ USD. Mặc khác nguồn cung tăng thêm 0,75%.
Dấu hiệu ảm đạm có thể thấy rõ nhất thông qua mạng lưới Ethereum khi lượng phí được sử dụng không nhiều, khiến mạng lưới Ethereum bị lạm phát trở lại. Ở giai đoạn này, lượng cung ETH mới tạo ra đã tăng mạnh.
Không chỉ vậy, theo thống kê từ Token Terminal, khi kiểm tra dữ liệu về địa chỉ hợp đồng thồng minh và các ví EOA trending trên hệ sinh thái, đa số các địa chỉ đều là MEV Bot.
Dữ liệu cảnh báo tình trạng ảm đạm của Ethereum còn được biểu thị thông qua phí Gas. Mức phí này đã xuống thấp đáng kể, trung bình ở khoảng 7 GWEI, chỉ 0,24 USD, có nhiều thời điểm trong ngày mức Base Fee tuột về mức thấp hơn 5. Ước tính, tổng số phí đã trả trung bình 7 ngày cũng đạt mức thấp nhất trong vòng 1 năm khi chỉ thu được 63,4 ETH. Giá Gas trung bình (7 ngày trung bình) cũng tương tự, chỉ có là 10,9 GWEI, được cho là thấp nhất tính từ đầu năm đến nay.
Khi nói đến chi phí Gas, dữ liệu từ Scopescan cũng cho thấy đây là thời điểm thuận lợi để các thợ săn airdrop thực hiện nhiệm vụ trên các Layer2 khi trong top 10 địa chỉ chi trả nhiều Gas nhất, chiếm số đông là Base, Linea và zkSync Era. Ngoài ra lượng gas được tiêu thụ nhiều cũng có sự góp mặt của các layer-2 này.
10. Dấu hiệu hồi phục của thị trường
Sau khoảng 1 tháng ảm đạm, đầu tháng 10 thị trường trở nên sôi động khi Bitcoin tăng 2.000 USD cán mốc 30.000 USD trong vòng 10 phút khi có tin Bitcoin ETF Spot của BlackRock được phê duyệt. Dù ban đầu tin tức này được xác nhận là fake nhưng hành động SEC hỏi ý kiến công chúng về đề xuất ETF và hàng loạt các tổ chức nộp đơn đăng ký đã mở đầu cho chuỗi ngày tăng trưởng của cả thị trường tiền mã hoá. Cộng đồng đang hồi hợp chờ đợi quyết định phê duyệt đầu tiên vào ngày 10/1.
Các mốc thời gian phê duyệt Bitcoin ETF spot. Nguồn: Bloomberg (06/12/2023)
Theo dữ liệu từ The Block, dòng tiền đổ vào thị trường năm 2023 từ các quỹ đầu tư VCs chỉ đạt 10,7 tỷ USD thấp hơn 3,11 lần so với 2022.
Thống kê lượng tiền được các dự án crypto huy động theo từng năm. Nguồn: The Block (26/12/2023)
Dù vậy, dòng vốn đổ vào tài sản kỹ thuật số bắt đầu tăng từ tháng 11, có tuần đạt 326 triệu USD, lập mức ATH hàng tuần kể từ tháng 7/2022. Đa số dòng tiền được nhận đến từ Mỹ, Canada, Đức và Thụy Sĩ, tập trung vào Bitcoin, ETH và Solana.
Dòng vốn đổ vào tài sản crypto hàng tuần. Nguồn: CoinShares
Nhìn chung vốn hoá và volume tăng dù khoảng đầu năm vốn hoá thị trường và volume lần lượt đạt 831 tỷ USD và 21 tỷ USD. Tính đến thời điểm hiện tại, vốn hoá tăng gần gấp đôi còn volume vượt hơn 5 lần so với đầu năm.
Biến động vốn hoá thị trường crypto năm 2023. Nguồn: Coingecko (Ảnh chụp ngày 28/12)
Xét về vốn hoá của Stablecoin, USDT vẫn tiếp tục tănq, gấp 3,6 lần so với USDC.
Biến động vốn hoá stablecoin crypto năm 2023. Nguồn: Coingecko (Ảnh chụp ngày 28/12)
Sau khi cơn sóng BTC chửng lại, nhiều hệ sinh thái gây ấn tượng mạnh khi hồi phục nhanh chóng, điển hình là Solana khi liên tục thu hút dòng tiền đổ vào với các sản phẩm DeFi và trào lưu memecoin vẫn tiếp tục dậy sóng trong hơn 1 tháng. Token SOL liên tục lập đỉnh mới trong năm. Ngoài ra, Avalanche cũng có mặt trên đường đua tăng trưởng khi AVAX tăng gấp 5 lần từ đáy.
Dữ liệu TVL top 10 chain. Nguồn: DefiLlama
Hiện tượng Inscription bắt đầu phổ biến từ tháng 4 trên mạng lưới Bitcoin cũng bắt đầu lan rộng sang các chain EVM, chiếm 95% lượng giao dịch. Tuy nhiên, vì nhiều nhà đầu tư liên tục khắc, tạo và chuyển NFT dẫn đến nhiều dấu hiệu “spam" và khiến cho nhiều mạng lưới bị quá tải. Điển hình là ảnh hưởng đến Avalanche và Arbitrum khi fee gas tăng đột biến.
Giao dịch hàng ngày trên các chain EVM. Nguồn: Blockscan (Ảnh chụp ngày 28/12)
Cameron
