Từ "Tiền ảo" đến "Tài sản số" - chặng đường tiến hóa của crypto tại Việt Nam

Crypto Vietnam Từ "Tiền ảo" đến "Tài sản số" - chặng đường tiến hóa của crypto tại Việt Nam

Xuất hiện tại Việt Nam từ những năm 2010, Bitcoin đã trải qua vô vàn thăng trầm biến động cùng nhiều tội danh bị gắn ghép, từ lừa đảo đến rửa tiền. Giờ đây khi Luật Công nghiệp Công nghệ số và Nghị quyết số 5 chính thức được ban hành, Bitcoin hay tiền mã hóa nói chung đang đứng trước cánh cửa công nhận rộng rãi và chính thống hơn. Hãy cùng Coin68 đi lại con đường của crypto dưới góc độ pháp lý và sự phổ biến của các danh xưng qua từng thời kỳ.

Phần 1 — Các cột mốc pháp lý chính

Nhìn chung, sự phát triển pháp lý có thể được chia làm hai giai đoạn:

Giai đoạn 1: Nghiên cứu công nghệ và pháp lý, định hướng kiểm soát rủi ro
Giai đoạn 2: Thiết kế khung pháp lý, đặt nền móng xây dựng cho tương lai

Thời kỳ đầu các cơ quan quản lý thiên về kiểm soát rủi ro, và bắt đầu dịch chuyển trong vài năm trở lại đây sang vai trò thiết kế khung quản lý “tài sản ảo” và “nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo” (từ đây gọi là VA/VASP), sandbox, luật hoá “tài sản số”. Sự dịch chuyển này tương đồng với khung VASP/Travel Rule của Hàn Quốc, PSA và AML/CFT của Singapore hay MiCA Liên minh Châu Âu. Nhìn chung xu hướng của cơ quan quản lý nước ta là không hợp pháp hoá vô điều kiện, mà chuẩn hoá để quản lý.

Giai đoạn 1

2017

21/08/2017 - QĐ 1255/QĐ-TTg: Thủ tướng phê duyệt Đề án hoàn thiện khung pháp lý quản lý “tài sản ảo, tiền điện tử, tiền ảo”. Đây là văn bản “khai mở” chính thức đưa VA/VC vào lộ trình pháp điển hoá.
21/07/2017 - Công văn 5747/NHNN-PC: khẳng định Bitcoin/tiền ảo không là tiền tệ/hợp pháp tại VN.
10–11/2017 - Cảnh báo & chế tài thanh toán bằng crypto: NHNN và báo chí chính thống nhấn mạnh dùng Bitcoin làm phương tiện thanh toán là bất hợp pháp và có thể bị xử phạt theo Nghị định 96/2014 (từ 2018 có thể bị xử lý hình sự theo BLHS).

2018

11/04/2018 - Chỉ thị 10/CT-TTg: Thủ tướng yêu cầu các bộ/ngành tăng cường quản lý hoạt động liên quan Bitcoin & tiền ảo (chống rửa tiền, lừa đảo, đa cấp…).

2019

Khẳng định lại chế tài “phương tiện thanh toán bất hợp pháp”: NHNN tiếp tục cảnh báo; khung xử phạt hành chính trong lĩnh vực tiền tệ–ngân hàng giữ nguyên lập trường không công nhận crypto là phương tiện thanh toán.

2020

Bộ Tài chính lập Tổ nghiên cứu về tài sản ảo/tiền ảo nhằm đề xuất khung quản lý.

2021

15/06/2021 - QĐ 942/QĐ-TTg (Chiến lược CP điện tử 2021–2025): giao NHNN nghiên cứu, thí điểm “tiền kỹ thuật số của NHTW (CBDC) trên nền tảng blockchain” trong giai đoạn 2021–2023.

Giai đoạn 2: Thiết kế khung pháp lý, đặt nền móng xây dựng cho tương lai

2022

15/11/2022 - Luật Phòng, chống rửa tiền 2022 (số 14/2022/QH15): cập nhật nghĩa vụ PCTD/AML theo chuẩn FATF; là nền để sau đó đưa VASP/VA vào kế hoạch hành động quốc gia. (Hiệu lực 01/03/2023).

2023

27/04/2023 - QĐ 11/2023/QĐ-TTg: mức ngưỡng giao dịch lớn 400 triệu VND trong báo cáo AML (bối cảnh chung tăng cường AML, có liên đới khi xây khung cho VA/VASP).

2024

23/02/2024 - QĐ 194/QĐ-TTg ra kế hoạch hành động quốc gia để ra khỏi “Danh sách xám” FATF. Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Tài chính chủ trì xây dựng khung pháp lý đối với VA/VASP.
15/05/2024 - Nghị định 52/2024/NĐ-CP về thanh toán không dùng tiền mặt với hiệu lực từ 01/07/2024: tiếp tục không công nhận crypto là phương tiện thanh toán; siết các phương tiện thanh toán bất hợp pháp.
22/10/2024 - Quyết định số 1236/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ: Ban hành Chiến lược quốc gia về ứng dụng và phát triển công nghệ chuỗi khối (blockchain) đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.

2025

29/04/2025 - Nghị định 94/2025/NĐ-CP (Sandbox Fintech): thiết lập thí điểm sandbox fintech cho thanh toán, cho vay P2P, Open API…; tạo cơ chế thử nghiệm có giám sát – thiết lập “đường băng” cho sản phẩm số/compliance chuẩn AML/KYC, gián tiếp hỗ trợ hệ sinh thái tài sản số, với hiệu lực từ 01/07/2025.
05/2025 – Đề xuất Nghị quyết thí điểm “thị trường tài sản số/tài sản mã hoá” trình UBTVQH cho phép thí điểm trong khung thời gian/yêu cầu quản lý cụ thể.
14/06/2025 – Quốc hội thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số (hiệu lực 01/01/2026): lần đầu định nghĩa “tài sản số/tài sản mã hoá” trong luật, đặt nguyên tắc quản lý – giám sát và bảo vệ nhà đầu tư; tạo cơ sở để các nghị định/chuyên đề về thuế, kế toán, công bố thông tin … , hoá giải định danh tài sản số trong hệ thống pháp luật.
01/08/2025 - Phó Thống đốc NHNN Phạm Tiến Dũng phát biểu trong khuôn khổ sự kiện GM Vietnam, cho biết sẽ thí điểm sàn giao dịch tài sản số tại Việt Nam.
28/8/2025 - Đà Nẵng lần đầu cấp phép thử nghiệm dự án chuyển đổi tài sản mã hóa sang tiền pháp định và ngược lại.
09/09/2025 - Nghị quyết số 5/2025/NQ-CP quy định việc triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam, thực hiện trong vòng 5 năm, trên nguyên tắc thận trọng, có kiểm soát, có lộ trình phù hợp với thực tiễn, an toàn, minh bạch, hiệu quả, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân tham gia thị trường tài sản mã hóa.

Phần 2 — Danh xưng qua từng giai đoạn

Mức độ phổ biến các từ khóa liên quan đến crypto

Khung đo dựa trên chỉ số Google Trends phạm vi tại Việt Nam, từ giai đoạn tháng 1/2017 đến tháng 8/2025. Chỉ số của Trends dùng để so sánh động lực quan tâm theo thời gian; so sánh chéo các thuật ngữ cho thấy sự tương quan. Dữ liệu đã được xử lý làm mượt (Moving Average) để quý độc giả thuận tiện theo dõi.

Xu hướng chung có thể được diễn giải như sau:

2017-2021: “Tiền ảo” và “Tiền điện tử” dẫn đầu, cho thấy mức độ hiểu biết chung chưa cao
2021-2023: “Crypto”, “Tiền điện tử” và “Tài sản số” cho mức độ quan tâm cao trong khi “Tiền ảo” bắt đầu suy giảm mạnh
2023: “Tài sản số” lần đầu vươn lên với nhiều tin tức hoàn thiện khung pháp lý cho tài sản số cho quá trình thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số
2024 - nay: “Crypto” giữ vững ngôi đầu, cho thấy xu hướng tìm kiếm đi vào thực chất, bản chất vấn đề hơn so với trước đây

Đặc biệt, từ khóa “Tài sản mã hóa” đang có xu hướng tăng trưởng với Nghị định số 5 về Triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa trong 5 năm.

So sánh trực tiếp: “tiền ảo” vs “tài sản số”

Trong giai đoạn 2017–2019, văn bản nhà nước sử dụng cụm “tiền ảo/tiền điện tử/tài sản ảo” ví dụ như QĐ 1255, chỉ thị 10, các cảnh báo của NHNN. Từ khóa “tiền ảo” đạt đỉnh theo chu kỳ 2021, nhưng suy giảm tương đối sau 2022.

Đến giai đoạn sau, xuất hiện sự dịch chuyển khái niệm sang “tài sản số” trong các văn bản cấp cao như QĐ 194 yêu cầu khung với VA/VASP; và đặc biệt là Luật Công nghiệp Công nghệ số 2025 chính thức định nghĩa “tài sản số” trong luật. Nhờ đó, từ khóa “tài sản số” từ mức thấp trước 2021 đã bứt phá nhanh, nổi lên trong nhóm top chủ đề tài chính được tìm kiếm.

Phần 3 — Con đường phía trước

Góc nhìn của thị trường

Đứng dưới góc độ chính sách, việc các cơ quan quản lý và truyền thông đại chúng chuyển từ cách gọi có sắc thái tiền tệ thay thế (tiền ảo) sang tài sản (tài sản số/tài sản mã hoá) là cực kỳ then chốt.

Điều này một mặt mở ra cơ chế thuế, kế toán, công bố thông tin, bảo vệ nhà đầu tư – cách tiếp cận tương tự các thị trường phát triển như EU, Singapore hay Hàn Quốc. Bước đi cũng là phù hợp khi Việt Nam đang mong muốn hội nhập sâu toàn cầu với việc tuân thủ các quy tắc chung theo chuẩn của FATF.

Mặt khác sự chuyển mình này còn thể hiện rõ tinh thần tiến bộ và cởi mở hơn cho giai đoạn sắp tới, khi nền kinh tế Việt Nam yêu cầu hàm lượng đổi mới sáng tạo cao.

Về góc nhìn nhà đầu tư cá nhân, sự trỗi dậy của từ khóa “tài sản số” hay “crypto” trong nhu cầu tìm kiếm ngày càng khẳng định việc công nhận và tính chín chắn của thị trường.

Với một khung pháp lý đầy đủ trong tương lai, giới đầu tư sẽ có nhiều hơn sự bảo vệ từ cơ quan chức năng, như một nền móng an toàn bền vững. Nền móng ấy sẽ không chỉ thúc đẩy dòng tiền lớn từ các định chế tài chính truyền thống đi cùng kỳ vọng việc hợp thức hóa dòng vốn. Mặt khác, các sản phẩm compliant như custody, token hoá, Real world asset (RWA), hay stablecoin có kiểm soát sẽ đủ sức bung mình với cơ chế rõ ràng, đồng thời giảm rủi ro từ hoạt động kém minh bạch.

Sự thay đổi góc nhìn này là bước ngoặt mở ra cánh cửa cơ hội to lớn để đưa một trong những thị trường có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất hòa nhập vào khuôn khổ chung với các thị trường tài chính sẵn có.

Sàn giao dịch - sản phẩm cốt lõi

Là cánh cửa để người dân tiếp cận với một thị trường mới, sàn giao dịch là yêu cầu tối thiểu cho sự phát triển lâu dài.

Sau khi Trung tâm tài chính quốc tế triển khai tại Đà Nẵng và Thành phố Hồ Chí Minh, thị trường tài sản số cũng đang được cơ quan chức năng gấp rút xây dựng. Thời gian qua các đơn vị truyền thông, báo đài đã đưa thông tin về việc thí điểm sàn giao dịch tài sản số tại Việt Nam. Dưới đây là một số thông tin tổng hợp về các sàn này:

TCEX: Sàn tài sản số của Techcombank thành lập từ tháng 5 và vừa tăng vốn từ 3 tỷ lên 101 tỷ đồng vào ngày 08/08.
MB Bank: Bắt tay với tập đoàn Dunamu (công ty mẹ sàn Upbit) vào 13/8 để phát triển sàn giao dịch tài sản số tại Việt Nam.
VIXEX: Thành lập ngày 26/8 với vốn điều lệ 1.000 tỷ đồng. Cổ đông sáng lập gồm Chứng khoán VIX, FTG Việt Nam và 3C.
SSI Digital (SSID): Công ty con của Chứng khoán SSI, thành lập từ 2022. Ngày 28/08, SSID ký kết Biên bản ghi nhớ hợp tác (MOU) với UBND TP. Đà Nẵng để đồng hành cùng thành phố xây dựng trung tâm tài chính quốc tế.

Theo Nghị quyết số 5, các sàn giao dịch được cấp phép phải là doanh nghiệp Việt Nam, có vốn tối thiểu 10.000 tỷ Đồng, trong đó 35% vốn điều lệ do ít nhất 02 tổ chức là ngân hàng, công ty chứng khoán, quỹ đầu tư, bảo hiểm hoặc công ty công nghệ. Ngoài ra còn có nhiều quy định khác để đảm bảo mức độ an toàn, uy tín của một sàn giao dịch.

Lời kết

Chúng ta đã đi một chặng đường khá xa từ thuở sơ khai đến giai đoạn tiếp cận sớm của một công nghệ lõi trong kỷ nguyên cách mạng 4.0. Giai đoạn tiếp theo sẽ là bản lề cho cánh cửa phổ cập và ứng dụng rộng rãi trong khuôn khổ pháp lý minh bạch, quy chuẩn. Việc khai phá thị trường này giờ không chỉ có việc mở đường của các cơ quan chức năng, còn còn cần nỗ lực vươn mình của từng cá nhân chúng ta, để dựng xây, kiến tạo giá trị tích cực cho cộng đồng chung.

Andy